A3-12-stomma-rgb-80

fot. Wikimedia Commons

Stanisław Stomma

ur. 18 stycznia 1908 w Szacunach koło Kiejdan, obecnie Litwa – zm. 21 lipca 2005 w Warszawie

Prawnik, publicysta i polityk, działacz katolicki

Prawnik (specjalista w zakresie prawa karnego), publicysta i polityk, działacz katolicki. Jeden z założycieli i liderów środowiska „Tygodnika Powszechnego” i Znaku.

W czasach gimnazjalnych należał do nieformalnego kółka dyskusyjnego „Pet”, w którym znaleźli się też m.in. Antoni Gołubiew i Czesław Miłosz. W latach 1928–1932 studiował prawo na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, gdzie później został asystentem i obronił doktorat (1937). Był jednym z najważniejszych działaczy Stowarzyszenia Katolickiej Młodzieży Akademickiej „Odrodzenie” w Wilnie (prezes organizacji w latach 1930–1932), sekretarzem wybitnego myśliciela prof. Mariana Zdziechowskiego. Liczący się publicysta wileńskich pism, m.in. miesięcznika „Pax” (redaktor naczelny w 1937), dzienników: „Słowo” Stanisława Cata-Mackiewicza i „Kurier Wileński” (stanowisko naczelnego objął w 1939).

W czasie wojny początkowo zaangażował się w działalność wileńskiej prasy konspiracyjnej, ostatecznie jednak zajmował się przede wszystkim nauczaniem w ramach tajnych kompletów (jedną z jego uczennic była Józefa Golmontówna, później Hennelowa). Wilno opuścił w lipcu 1944 roku. Pracował jako grabarz w Zakładzie dla Niewidomych w Laskach, podjął próbę zaangażowania się w działania zbrojne Armii Krajowej w Kampinosie, po czym znalazł się w Krakowie, gdzie jesienią wstąpił do seminarium duchownego. Opuścił je pół roku później, inaczej rozpoznając swoje powołanie. Rozpoczął współpracę z „Tygodnikiem Powszechnym” oraz pracę adiunkta na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach 1946–1953 był redaktorem naczelnym miesięcznika „Znak”, dzieląc tę funkcję z Hanną Malewską. Po przejęciu pism przez Stowarzyszenie PAX oraz zwolnieniu go z powodów politycznych z uniwersytetu zarabiał na życie w krakowskim Muzeum Narodowym.

Na fali odwilży październikowej został wybrany na posła do Sejmu PRL. Mandat pełnił do roku 1976, współtworząc koło posłów Znak. W tym czasie, łącząc pracę akademicką z działalnością polityczną, m.in. angażował się na rzecz pojednania polsko-niemieckiego (problematyce relacji między obu państwami poświęcił esej historyczny Czy fatalizm wrogości?, wydany w Znaku w 1980 roku), złożył do Prezydium Sejmu, wraz z kołem Znak, interpelację w obronie studentów represjonowanych po Marcu 1968. Władze nie zgodziły się na ponowne wystawienie jego kandydatury w wyborach, gdy w lutym 1976 roku jako jedyny poseł nie poparł wprowadzenia do Konstytucji PRL zapisów m.in. o PZPR jako „przewodniej sile politycznej społeczeństwa” oraz „umacnianiu przyjaźni i współpracy z ZSRR”.

W latach 1981–1984 przewodniczył Prymasowskiej Radzie Społecznej, współzakładał Klub Myśli Politycznej „Dziekania” i przewodniczył mu. Uczestnik obrad Okrągłego Stołu, senator w latach 1989–1991. Autor tekstów programowych dla działalności środowiska „Tygodnika” i Znaku, autorytet dla kolejnych pokoleń redaktorów. W wydawnictwie Znak ogłosił m.in. Myśli o polityce i kulturze (1960) oraz książkę autobiograficzną Trudne lekcje historii (1998).

Żona Elwira, z domu Szykowska (1925–2006), urodzona w Witebsku, była z wykształcenia polonistką, pracowała jako adiustatorka w „Tygodniku Powszechnym” w pierwszych latach istnienia pisma; prowadziła też rubrykę Tydzień prasy polskiej.

Biogram został przygotowany na podstawie książki „Ludzie Znaku” wydanej przez Wydawnictwo ZNAK. 

Skip to content