Byliśmy szczęściarzami

Janusz Poniewierski

Jacek Woźniakowski mówił o sobie, że miał w życiu szczęście, dużo szczęścia. To poczucie – i towarzysząca mu postawa wdzięczności – stało się dlań, jak sądzę, szczególnie dojmujące pod koniec długiego i spełnionego żywota, gdy musiał radykalnie ograniczyć swoją aktywność. Rzecz charakterystyczna: swemu ostatniemu dziełu – prawdziwym „okruchom pamięci”, zebranym i opublikowanym, gdy zbliżał się już do dziewięćdziesiątki – nadał tytuł: Ze wspomnień szczęściarza.

Był człowiekiem mądrym. Zdawał sobie sprawę, jak wiele „zawdzięcza różnym osobom z kręgu rodziny i przyjaciół, domom, w których upływało [jego] dzieciństwo i młodość, wojsku, wojennemu konspirowaniu, instytucjom, a zwłaszcza ludziom, z którymi pracował”, ale też doskonale rozumiał „zobowiązanie, jakie nakłada długowieczność”. Dlatego właśnie – mimo choroby i zapadającej kurtyny zapomnienia („słabości ciała znacznie ograniczyły moje możliwości obcowania ze słowem pisanym”) – zdecydował się na publikację tej, częściowo autobiograficznej, książki. We wstępie do niej pisał: „Nie wiem, czy ta przeszłość jest pouczająca, bliskie mi są jednak słowa Papiniego, że kto nie zagląda do przeszłości, ten w przyszłość bieży na oślep”. I chyba chciał nas przed tym ostrzec.

W kwietniu 2020 r. autor „Wspomnień szczęściarza” skończyłby sto lat.

Żył długo (prawie 93 lata). Zrobił bardzo wiele: dla kultury, Kościoła i Polski. Jego rozlicznymi zaangażowaniami (był m.in. historykiem sztuki, wykładowcą, eseistą i pisarzem, wydawcą, działaczem katolickim i społecznym, samorządowcem, tłumaczem, krytykiem literackim i dziennikarzem) można by obdzielić kilka, jeśli nie kilkanaście osób. Lekko złośliwy Kisiel pisał o nim, że „to człowiek szalenie zdolny, ale (…) za dużo srok trzyma za ogon”. I dalej: „Działa w sposób specyficzny, w pewnym stylu (…). Może nie wyzyskał wszystkich swoich zdolności…”.

Może nie wyzyskał? Przerasta moją wyobraźnię to, co mógłby jeszcze zrobić, gdyby – jak sugeruje autor Abecadła – te wszystkie swoje zdolności rzeczywiście spożytkował.

Kilka lat temu Wydawnictwo Universitas opublikowało sześć tomów Pism wybranych Jacka Woźniakowskiego. Czegóż tam nie ma? Są studia estetyczne i teksty poświęcone ukochanym Tatrom, jest publicystyka społeczna i polityczna, są artykuły na temat wiary oraz kondycji Kościoła, reportaże z licznych podróży zagranicznych, teksty okolicznościowe (m.in. publikowane kiedyś na łamach „Znaku” świetne Zapiski na marginesach), są recenzje, szkice krytyczne, felietony i wspomnienia o przyjaciołach.

A przecież to, co napisał, to tylko część dziedzictwa, jakie po sobie pozostawił, wypełniając zadania np.: nauczyciela akademickiego (profesora KUL-u, promotora kilku znakomitych uczonych); wydawcy wielu ważnych książek (współzałożyciela i redaktora naczelnego Wydawnictwa Znak); działacza społecznego (był pierwszym prezydentem Krakowa po 1989 r.); współtwórcy środowiska „Tygodnika Powszechnego”; animatora kultury… Należał do rzeszy tych, którym zawdzięczamy odzyskaną wolność.

Stefan Kisielewski lubił pokazywać, że Woźniakowski, pełniąc te role i interesując się tak wieloma aspektami rzeczywistości, godził w sobie rozmaite cechy, na pozór kompletnie do siebie nieprzystające, a czasem nawet ze sobą sprzeczne. Był np. jednocześnie człowiekiem głęboko zakorzenionym w polskiej tradycji szlacheckiej i obywatelem Europy; duchowym arystokratą i żarliwym obrońcą demokracji; „podróżnikiem, bywalcem świata, a zarazem z zamiłowania polskim prowincjuszem, krakauerem i zakopiańczykiem; (…) pobożnisiem, działaczem katolickim, lubiącym jednak rozważać (nie bez upodobania) różne herezje i podgryzania”, itd. „Jak on to wszystko robi? – zastanawiał się Kisiel. – Jak spaja ogień z wodą, Rzym z Krakowem, angielszczyznę ze staropolszczyzną, estetykę z teologią, żartobliwą nonszalancję z moralistyką i apologią surowego honoru?!”

No właśnie, jak?

Woźniakowski mawiał o sobie, że miał dużo szczęścia. A ja coraz częściej się zastanawiam, kto okazał się większym szczęściarzem: on sam czy my, którzy tak wiele mu zawdzięczamy.

Janusz Poniewierski – Publicysta, od 1985 r. związany ze środowiskiem „Tygodnika Powszechnego” i Znaku. Były kierownik działu religijnego „TP”, długoletni redaktor „Znaku”. Autor drukowanej w odcinkach historii miesięcznika: „W tym znaku zwyciężysz” (2006), były prezes Klubu Chrześcijan i Żydów „Przymierze”.

Tekst opublikowany w miesięczniku „Znak”, Maj 2020