Niezastąpiona

Janusz Poniewierski

Nekrolog Marii Lach (1917-2002), opublikowany po jej śmierci na łamach „Tygodnika Powszechnego” i podpisany przez redakcję, wciąż robi wrażenie ze względu na siłę zawartych w nim uczuć: „Była powiernikiem redakcyjnych kłopotów z prywatnymi włącznie, przyjacielem każdego z nas, najbardziej szczodrym wsparciem. I jak nikt umiała to wszystko ukrywać, pozostając w cieniu. Marysiu, nie ma dość dobrych słów, by Ci podziękować (…)”.

Kim była osoba, którą tak serdeczne żegnano? Autorzy nekrologu nazywają ją „dobrym duchem »Tygodnika«”, kimś, kto „oddawał pismu nie tylko swój czas i talenty, ale i serce”. Tak zapamiętał ją również były redaktor graficzny „TP” Stefan Papp: „Zawsze zajęta, o wszystkim pamiętająca i wobec redaktorów opiekuńcza, była najprawdziwszą duszą redakcji”.

Zawsze zajęta, o wszystkim pamiętająca… Powiedzieć o niej, że była sekretarką, to nic nie powiedzieć. Bo ona w „Tygodniku” pełniła raczej ważną w szlacheckich dworach, a dziś całkiem już zapomnianą funkcję ochmistrza. Kierowała sekretariatem, odbierała telefony,  przyjmowała gości i pilnowała, żeby nikt niepowołany nie wtargnął do gabinetu Naczelnego, rozsyłała gońców i czuwała nad tym, aby pismo bez opóźnień trafiało do drukarni. W czasach, gdy każdy artykuł musiała zatwierdzić cenzura, korekta „TP” pracowała poza lokalem redakcji i nie istniała jeszcze poczta elektroniczna, to ostatnie zadanie bywało nieraz dość trudne. A ona spełniała je w sposób perfekcyjny i dla większości redaktorów niemal niezauważalny, „starając się bić swoje rekordy w skracaniu czasu pokonywania drogi między redakcją, urzędem cenzury i drukarnią” (Papp).

Kiedy wszystkim wydawało się, że praca nad nowym numerem „Tygodnika” jest już zakończona, Maria Lach brała się za jego archiwizację – i ocalanie, z myślą o potomnych, tego, co wykreślił cenzor. Sporządzała też roczne spisy treści obejmujące wszystkie teksty (włącznie z listami do redakcji), jakie w kolejnych latach ukazywały się na łamach „TP”. Tytułem wyjaśnienia dodajmy, że mowa tu o latach 60.– 80. XX wieku, kiedy w „Tygodniku” nikomu nawet się nie śniło o komputerowej bazie danych.

Powściągliwy zazwyczaj Krzysztof Kozłowski powie o niej krótko i dobitnie: „Robiła wszystko, co było akurat do zrobienia”. I nie było w niej ani cienia frustracji, poczucia, że jest niedoceniana bądź wykorzystywana. Spełniała wszelkie oczekiwania (łącznie z budzeniem – przez telefon – spóźniającego się do pracy redaktora). Myślała o wszystkim: także o integrowaniu środowiska związanego z redakcją „TP”. Krystyna Chmielecka-Pawlus zapamięta, że to właśnie Maria Lach – dla ludzi „Tygodnika” po prostu Marysia albo (dla tych młodszych) pani Marysia – „zapoczątkowała zwyczaj organizowania imienin, opłatków, jajeczek czy spotkań noworocznych”. 

O jej życiu „pozaTygodnikowym” wiadomo niewiele. Urodziła się ponad sto lat temu (jesienią 1917) we Lwowie. Podczas wojny – wraz z najbliższą przyjaciółką, Katarzyną Klakoczar, która po latach także wyląduje w „Tygodniku” – pracowała jako karmicielka wszy w kierowanym przez Rudolfa Weigla Instytucie Badań nad Tyfusem Plamistym. Niektórzy, przywołując rzucane przez nią z rzadka aluzje do przeszłości, domyślali się, że działała w podziemiu. Ale o tym, jak było naprawdę, nie dowiemy się już chyba nigdy.

Wrażliwe serce (o którym mogę zaświadczyć, bo bywałem świadkiem jej próśb o pomoc dla rodzin niektórych zmarłych pracowników „TP”) pani Marysia ukrywała, nie pozwalając sobie na oznaki czułości. O osobach takich jak ona (mało wylewnych i na zewnątrz szorstkich) mawiała, że są „szurpate po wierzchu”.

Katarzynie Morstin, która przez kilka lat pracowała z nią w sekretariacie, a potem przejęła część jej obowiązków, zawdzięczam opowieść o talentach kulinarnych Marii Lach, np. o serwowanych przez nią cebulkach faszerowanych mięsem. Nie znam się na kuchni, niemniej faszerowanie małych cebulek wydaje mi się zadaniem równie trudnym jak przygotowanie rocznego spisu treści „Tygodnika” bez pomocy komputera.

Takich zadań mogła się podjąć jedynie Maria Lach.

Janusz Poniewierski – Publicysta, od 1985 r. związany ze środowiskiem „Tygodnika Powszechnego” i Znaku. Były kierownik działu religijnego „TP”, długoletni redaktor „Znaku”. Autor drukowanej w odcinkach historii miesięcznika: „W tym znaku zwyciężysz” (2006), były prezes Klubu Chrześcijan i Żydów „Przymierze”.

Tekst opublikowany w miesięczniku „Znak”, Kwiecień 2018